Φιλοσόφου, μονή

Ιστορική μονή της Γορτυνίας, 7 χλμ. Β της Δημητσάνας, χτισμένη σε γραφική αλλά δυσπρόσιτη όχθη βαθιάς χαράδρας, που τη διαρρέει ο ποταμός Λούσιος. Ιδρύθηκε λίγο πριν το 967 από τον αξιωματούχο του Νικηφόρου Φωκά Ιωάννη Λαμπαρδόπουλο, που ήταν γνωστός και ως Φιλόσοφος. Το επώνυμο Λαμπαρδόπουλος και Λαμπάρδης είχαν διάφοροι ηγούμενοι της μονής έως τον 17o αι. Τίποτε δεν είναι γνωστό για την ιστορία της μονής πριν από τον 16o αι. Κατά την τουρκοκρατία φαίνεται ότι βρισκόταν σε ακμή. Από τους μοναχούς της πολλοί αναδείχθηκαν αξιόλογες εκκλησιαστικές προσωπικότητες, όπως οι πατριάρχες Ιεροσολύμων Γερμανός (1534-79), Σωφρόνιος (1579-1609), Θεοφάνης (1609-44) και Παΐσιος Λαμπάρδης (1645-60). Κατά τα τέλη του 17ου αι. οι μοναχοί εγκατέλειψαν τη δυσπρόσιτη παλαιά μονή και μεταφέρθηκαν σε ομαλότερο τόπο, περίπου χίλια μέτρα ανατολικότερα, όπου το 1691 έχτισαν νέο καθολικό και συγκροτήματα κελιών. Κατά τα Ορλωφικά η μονή λεηλατήθηκε από Αλβανούς άτακτους και δεν μπόρεσε, φαίνεται, να ανακύψει από το πλήγμα εκείνο. Διαλύθηκε το 1834,με το διάταγμα της Αντιβασιλείας περί περιορισμού του αριθμού των ελληνικών μονών. Από το παλαιό κτιριακό συγκρότημα σώζεται το καθολικό. Πρόκειται για μικρό κομψό χτίσμα του 10ου ή 11ου αι., στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο. Από τα δύο στρώματα των τοιχογραφιών σώζονται δείγματα του μεταγενέστερου ναού (16ος αι.). Το καθολικό του νεότερου μοναστηριακού συγκροτήματος (Κοίμηση της Θεοτόκου) ανήκει στον τύπο του τετρακιόνιου ναού με τρούλο. Χτίστηκε το 1691 από Ηπειρώτες μαστόρους και με χορηγία του Στεμνιτσιώτη πασά Μαυραϊδή Φαρμάκη. Οι τοιχογραφίες του ναού αυτού, φιλοτεχνημένες από άγνωστο ζωγράφο του 1693, αποτελούν ωραιότατα δείγματα λαϊκής τέχνης.